NGƯỜI THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI DUNG CỦA DI CHÚC

Di chúc là văn bản pháp lý thể hiện ý chí của một người về việc phân chia tài sản sau khi qua đời. Theo nguyên tắc, người lập di chúc có toàn quyền quyết định ai sẽ là người thừa kế và hưởng di sản như thế nào. Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam có quy định đặc biệt là dù không được nhắc đến trong di chúc hoặc chỉ được cho hưởng một phần nhỏ, một số cá nhân vẫn có quyền được nhận một phần di sản. Những người này được gọi là người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc.

Cơ sở pháp lý:

- Bộ Luật Dân sự 2015.

- Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

- Thông tư số 111/2013/TT-BTC ngày 15/8/2013 của Bộ Tài chính hướng dẫn thực hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân.

Nội dung:

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Đây là quyền tự định đoạt của cá nhân đối với tài sản của mình sau khi chết. Tuy nhiên, trong một số trường hợp thì quyền định đoạt tài sản này còn bị hạn chế.

Pháp luật Việt Nam có quy định về Người thừa kế không phụ thuộc nội dung tại Điều 644 Bộ luật Dân sự như sau:

“Điều 644. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc

1. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:

a) Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

b) Con thành niên mà không có khả năng lao động.

2. Quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật này.”

Pháp luật cho phép những người thừa kế gồm con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng, con thành niên mà không có khả năng lao động mà không được hưởng tài sản theo di chúc hoặc chỉ được hưởng một phần di sản ít hơn 2/3 suất thừa kế theo pháp luật thì được hưởng một phần di sản bằng 2/3 suất thừa kế theo pháp luật.

Ví dụ: Ông A và bà D là vợ chồng hợp pháp, không có con chung. Năm 2024, ông A chết có để lại di chúc cho anh C (là anh ruột của ông A) được hưởng toàn bộ di sản, cha mẹ ông A đã chết trước ông A. Trong trường hợp này, bà D là vợ là người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc nên bà D phải được hưởng phần di sản bằng ít nhất 2/3 của một suất nếu di sản được chia theo pháp luật. Khi chia theo pháp luật, bà D là người thừa kế duy nhất và chỉ có 01 suất thừa kế duy nhất. Vì vậy, bà D phải được hưởng 2/3 tài sản của ông K.

Đối với trường hợp con đã thành niên mà không có khả năng lao động thì pháp luật chưa có quy định cụ thể về trường hợp này. Tuy nhiên, có thể tham khảo một số quy định sau:

- Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 có quy định như sau: “Trong trường hợp sau khi điều trị, người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần có người thường xuyên chăm sóc (người bị thiệt hại không còn khả năng lao động do bị liệt cột sống, mù hai mắt, liệt hai chi, bị tâm thần nặng và các trường hợp khác do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định bị suy giảm khả năng lao động vĩnh viễn từ 81% trở lên) thì phải bồi thường chi phí hợp lý cho việc chăm sóc người bị thiệt hại.”

- Tại điểm e khoản 1 Điều 9 Thông tư số 111/2013/TT-BTC ngày 15/8/2013 của Bộ Tài chính hướng dẫn như sau: “Người khuyết tật, không có khả năng lao động theo hướng dẫn tại tiết đ.1.1, điểm đ, khoản 1, Điều này là những người thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật về người khuyết tật, người mắc bệnh không có khả năng lao động (như bệnh AIDS, ung thư, suy thận mãn,...)”.

Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp từ chối nhận di sản để trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ về tài sản của mình đối với người khác (Điều 620 Bộ luật Dân sự).

Theo Điều 621 Bộ luật Dân sự, những người sau đây không được quyền hưởng di sản mặc dù họ là người không phụ thuộc vào nội dung di chúc:

- Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc về hành vi ngược đãi nghiêm trọng, hành hạ người để lại di sản, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người đó;

- Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người để lại di sản;

- Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng người thừa kế khác nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ phần di sản mà người thừa kế đó có quyền hưởng;

- Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người để lại di sản trong việc lập di chúc; giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc, che giấu di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản.

Tuy nhiên, nếu người để lại di chúc biết hành vi của họ nhưng vẫn cho những người nêu trên hưởng di sản theo di chúc với phần di sản ít hơn 2/3 suất thừa kế theo pháp luật thì họ chỉ được hưởng theo di chúc.

Pháp luật đặt ra quy định trên nhằm bảo vệ những người có mối quan hệ ruột thịt, gần gũi nhất với người chết, không có hoặc bị hạn chế khả năng lao động, không thể tự nuôi sống bản thân. Ngoài ra, quy định trên giúp ngăn chặn trường hợp người lập di chúc vì những lý do cá nhân mà cố tình tước bỏ quyền thừa kế của những người đáng lẽ phải được họ chăm sóc, phụng dưỡng. Việc đảm bảo một phần di sản tối thiểu cho những người thân, dù có hay không có tên trong di chúc, góp phần duy trì sự gắn kết và tránh những tranh chấp gay gắt trong gia đình sau khi người lập di chúc qua đời. Quy định này thể hiện tính nhân văn, đạo đức và phong tục tốt đẹp của dân tộc ta.